In het digitale tijdperk is social media een alomtegenwoordig deel van ons leven geworden, met ongekende manieren om te verbinden, te delen en onszelf te uiten. Echter, net als bij elke andere vorm van menselijke interactie, spiegelt dit platform ook complexe menselijke psychologie, soms op manieren die niet direct duidelijk zijn. Het gedrag van mensen op social media verschilt soms van hun offline gedrag. Deze verschillen worden beïnvloed door de unieke kenmerken van social media platforms en interacties en de mate van anonimiteit en afstand die het biedt. Online kunnen mensen anoniem blijven of pseudoniemen gebruiken, wat hen kan aanmoedigen om zich vrijer te uiten, soms op manieren die ze in het echte leven niet zouden doen. De afstand en het gebrek aan directe persoonlijke interactie en de erbij horende sociale aanpassing kunnen resulteren in meer openhartige, helaas soms ook meer agressieve communicatie. Social media maken het mogelijk om aspecten van de eigen identiteit naar wens aan te passen. Dit kan leiden tot een idealisering van het eigen online persona. Dit gebrek aan kritische zelfreflectie wordt vervolgens zichtbaar in social media uitingen van deze geïdealiseerde en onfeilbaar geworden online persoonlijkheid. Deze weinig kritische houding kan verder versterkt worden door uitwisselingen met andere 'onfeilbare' online persoonlijkheden met vergelijkbare meningen en overtuigingen, wat kan leiden tot versterkte overtuigingen en polarisatie ten opzichte van andersdenkenden.
Opvallend is dus hoeveel bekende psychologische werkingsmechanismen getriggerd worden en herkenbaar tot uiting komen in social media. Uiteraard zijn deze psychologische werkingsmechanismen ook herkenbaar in de offline wereld, maar door anonimisering en idealisering van onze online persoonlijkheid lijkt dit gedrag versterkt en uitvergroot te worden.
Laten we ter lering en vermaak een aantal goed beschreven algemene psychologische werkingsmechanismen verkennen en hoe deze zich mogelijk manifesteren in onze digitale interacties op social media:
Splitsing betreft het zien van dingen in zwart-wittermen. Op sociale media betekent dit bijvoorbeeld dat mensen anderen snel labelen als 'goed' of 'slecht' op basis van hun meningen, zonder ruimte voor middenwegen of gemengde gevoelens.
Ontkenning is het weigeren om de realiteit te accepteren wanneer deze in conflict is met onze verlangens. Dit is te zien in het negeren of betwisten van feitelijke informatie die in strijd is met persoonlijke overtuigingen.
Devaluatie houdt in dat men anderen als minder ziet dan zichzelf. Dit kan de vorm aannemen van het kleineren of belachelijk maken van bepaalde groepen of individuen.
Projectie is het toeschrijven van eigen ongewenste gevoelens of gedachten aan anderen. Bijvoorbeeld, anderen beschuldigen van afgunst of vijandigheid die men eigenlijk zelf voelt.
Vals Zelf gaat over jezelf anders voordoen dan je bent om goedkeuring te krijgen van de sociale omgevingen waartoe je wenst te behoren. Dit is het gedrag dat we eerder hebben genoemd, waarbij mensen online hun leven mooier of interessanter voorstellen dan het is, om bijvoorbeeld likes te krijgen.
Almacht is het geloof dat onze mening de enige juiste is. In online discussies kan dit zich manifesteren als het aandringen dat de eigen mening de ultieme waarheid is.
Externalisatie omvat het de schuld geven van externe factoren voor persoonlijke mislukkingen. In de digitale wereld kan dit betekenen dat men in hun social media uitingen gevolgen van persoonlijke fouten of tekortkomingen toeschrijft aan anderen of aan omstandigheden buiten eigen controle (bijvoorbeeld de overheid, minderheden, wetenschap, elite, enz.).
Projectieve Identificatie is het uitlokken van bepaalde reacties bij anderen, om je eigen gevoelens te rechtvaardigen. Een voorbeeld is het aanzetten van woede bij iemand online, en die persoon vervolgens bekritiseren voor die woede.
Het herkennen van de psychologische werkingsmechanismen op sociale media kan verhelderend zijn. Het benadrukt de verantwoordelijkheid die gepaard gaat met digitale interacties. Social media, met zijn directheid en anonimiteit, kunnen soms leiden tot impulsief of ondoordacht gedrag. Het bewust zijn van de achterliggende psychologische patronen moedigt ons aan om te pauzeren en na te denken over de motivaties achter online acties en reacties. Wellicht bevordert dit begrip empathie. Ten slotte, achter elke post of reactie zit een mens met zijn eigen psychologische complexiteiten die wellicht door de aard van de social media en digitale interacties versterkt wordt uitgedaagd.
De impact van sociale media op onze psyche en gedrag is aanzienlijk, dat blijkt uit diverse onderzoeken. Het opnemen van de psychologie in relatie tot social media gedrag in curricula voor digitale geletterdheid is daarom belangrijk. Door studenten te onderwijzen over de psychologische dynamiek en valkuilen van social media, kunnen we wellicht een meer bewuste, empathische en verantwoordelijke digitaal burgerschap bevorderen.
* dit artikel is eerder gepubliceerd op LinkedIn